Wanneer men streeft naar “vrede met de islam” is het van belang aan te geven wat men met “de islam” bedoelt. Gaat het om de islamitische landen of om de islamitische religie? En als het gaat om de religie, heeft die dan ook concrete organisatievormen waarmee men in contact kan zoeken?
Centraal in de islam staat de Koran. Deze is volgens de traditie door de engel Gabriël aan Mohammed (570-632) geopenbaard. Daarnaast is er de Sunnah, dat is de levenswijze van Mohammed. Mohammed wordt beschouwd als een voortreffelijk (maar niet geheel foutloos) mens en daarom vindt men het belangrijk om zijn handelingen en uitspraken te bestuderen om dat als voorbeeld te nemen. Hier wordt Mohammed dus gezien als de eerste en tevens beste interpretator van de Koran. De Sunnah is dus geen boek, maar men kan de Sunnah bestuderen aan de hand van de vele Hadith (overleveringen) die op schrift zijn gesteld.
Mohammed begon zijn prediking in Mekka. Hier werden hij en zijn volgelingen vervolgd door het stadsbestuur. Na twaalf jaar vertrokken zij naar Medina, waar ze een islamitisch bestuur vestigden. In 629 kwam Mohammed terug in Mekka doordat deze stad door hem en zijn volgelingen gewapenderhand werd veroverd.
Na de dood van Mohammed in 632 werd zijn vriend Aboe Bakr benoemd tot kalif (“opvolger”) van de moslimgemeenschap. Dit tot ongenoegen van Mohammeds schoonzoon Ali, die getrouwd was Mohammeds dochter Fatimah. Dit leidde tot een conflict waaruit tenslotte de twee hoofdstromingen van de islam voortkwamen: de Sjiieten en de Soennieten. De laatsten leggen de nadruk op het belang van rechtstreekse afstamming van Mohammed (via Fatimah).
Op het ogenblik is de meerderheid (85%?) van de moslims Soenniet en zij leven vooral in Indonesië, Pakistan, Egypte, Turkije en Syrië. De Sjiieten hebben een meerderheid in Iran (93%?), Irak (60%?) Bahrein (70%?) en Azerbeidzjan (65%?). Enkele landen/bewegingen apart:
● Iran. Grote meerderheid (90%?) Sjiitisch (Ayatollah Khomeini was sjiiet). Het land steunt Assad tegen (Soennitische) rebellen en is de belangrijkste vijand van IS. Vijand van (Soennitisch) Saoedi-Arabië.
● Irak. Sterk verdeeld. Sjiieten (60-65%?), Soennieten (32 tot 37%?).
● Syrië. De meerderheid van de bevolking is soennitisch. Assad behoort tot een kleine alawitische minderheid.
● Saoedi-Arabië. Soennitisch. Belangrijkste vijand van Iran. Sjiieten (10-15%?) worden gediscrimineerd. “Moderne” kroonprins Mohamed bin Salman. Erkent Israël.
● De “terreurbewegingen” Al Kaida (van Osama bin Laden) en de Taliban in Afghanistan zijn soennitisch.
● De “terreurbeweging” IS is Soennitisch. Vecht tegen Assad. Vijand van Iran (beschuldigt Iran er van de Soennitische minderheid te discrimineren).
De islam kent geen strakke religieuze organisaties, zoals dat het geval is bij het christendom (oosters-orthodoxe kerken, Rooms-katholieke kerk, protestantisme). Het past zich aan aan de culturele kaders die de verschillende landen en volken hebben aangenomen. Dat moet wel een van de redenen zijn dat er binnen de islam weinig sprake is van een scheiding tussen “kerk” en “staat” (het equivalent van “kerk” is daarvoor eenvoudig niet scherp genoeg omlijnd). Het is aannemelijk dat dit ook een van de redenen is waarom bijvoorbeeld Nederlandse moslims zich zo weinig verantwoordelijk voelen voor de terreurdaden van IS: dat is een tak van de islam waar ze geen boodschap aan hebben.
Hoewel de islam dus geen strakke religieuze organisatie heeft, kent men wel geestelijke en politieke leiders, theologen en rechtsgeleerden. De voorganger bij het gebed heet bij de soennieten “imam”. Er is geen vaste opleiding tot imam, zoals bijvoorbeeld bij de protestantse kerken tot predikant. In zekere zin is de islam hiermee erg “democratisch”. Maar als de westerse kerken of de westerse landen vrede willen sluiten met “de islam” is het moeilijk te bepalen tot wie of wat ze zich moeten richten. Het valt ook moeilijk te bepalen met wie of wat ze in oorlog zijn.