Vrijwel alle historici zijn het er over eens dat de oorzaak van de tweede wereldoorlog voor een groot deel is gelegen in de afloop van de eerste wereldoorlog. Deze afloop liet de Duitsers achter met twee in principe verschillende gevoelens: in de eerste plaats een gevoel van te zijner tijd revanche te moeten nemen voor de verloren oorlog en in de tweede plaats een verlangen naar vergelding voor het als onrechtvaardig ervaren verdrag van Versailles. Beide gevoelens/motivaties versterkten elkaar en bevorderden de opkomst van Hitler en zijn ideologie.
XXXMaar als het ontstaan van de tweede wereldoorlog verklaard kan worden uit de eerste wereldoorlog, wat was dan de oorzaak van de eerste wereldoorlog? Bij nader historisch onderzoek blijken dezelfde twee motivaties ook hier een doorslaggevende rol te hebben gespeeld, namelijk het verlangen naar revanche en het verlangen naar vergelding die waren achtergebleven na afloop van de Frans-Pruisische oorlog van 1880-81. Maar wat was op zijn beurt de oorzaak van de Frans-Pruisische oorlog? Zo kunnen we ons onderzoek voortzetten en steeds verder teruggaan in de geschiedenis van Europa. Iedere oorlog blijkt voor een groot deel te zijn uitgelokt door een vorige oorlog, kennelijk vormen deze oorlogen een keten van revanche- en vergeldingsacties. Maar hoe ver moeten we hierbij teruggaan? Wanneer is deze keten begonnen? De keuze van een beginpunt is moeilijk en bovendien nogal willekeurig. Een probleem is ook dat deze keuze keuze vrijwel automatisch impliceert dat men de partij waarmee men de beschrijving begint beschouwt als de partij die is begonnen, dus als de “schuldige”.
XXXMaar we moeten èrgens beginnen. Laten we beginnen bij het absolutistische regime van de Franse koning Lodewijk XIV, dat duurde van 1643 tot 1715. Dit regime kwam niet uit de lucht vallen, het was de politieke manifestatie van het in de tweede helft van de 16^e eeuw steeds sterker wordende streven een einde te maken aan het onzekere levensgevoel en het gebrek aan orde van de late renaissanceperiode (dit streven is bijvoorbeeld terug te vinden in het concilie van Trente dat duurde van 1545 tot 1563 en later in Descartes’ zoeken naar “regels” en de oprichting van de Académie Francaise met zijn streven naar formalisering). Lodewijk XIV voerde hevige oorlogen met Engeland en Nederland, dat toen onder leiding stond van stadhouder Willem III, die in 1688 ook koning van Engeland werd. Maar de belangrijkste tegenstand tegen zijn absolutistische regime ontstond pas na zijn dood in zijn eigen land, namelijk door verlichtingsdenkbeelden van de opkomende burgerij (Montesquieu, Voltaire, de Encyclopédie, enzovoort). Dit liep uit op de gewelddadige Franse revolutie van 1789 en in het verlengde daarvan de Napoleontische oorlogen van 1792 tot 1815. De Duitsers hielden zeer bittere herinneringen over aan deze oorlogen en de vernederende bezetting van hun land en hun verlangen om “voor altijd een einde te maken aan de Franse agressie” droeg sterk bij aan de Frans-Pruisische oorlog van 1870-71. Dit was op zichzelf geen grote oorlog, maar hij gaf wel een enorme knauw aan de Franse nationale trots. Vooral de snelle en moeiteloze bezetting van Parijs door de legers van Bismarck werd als krenkend ervaren en de bij oorlogsveteranen als Clemenceau ontstane gevoelens van revanche droegen sterk bij aan het ontstaan van de eerste wereldoorlog. Een belangrijke factor was ook het bij de Fransen al of niet terecht rondgaande gerucht van de Pruisische wreedheid, die bestraft en vergolden moest worden. Bij het verdrag van Versailles in 1919 wilde men “voor altijd een einde maken aan de Duitse agressie” en, zoals reeds opgemerkt, droegen de door dit verdrag bij de Duitsers ontstane gevoelens van revanche en vergelding weer sterk bij aan het ontstaan van de tweede wereldoorlog in 1939.
XXXKort samengevat krijgen we dus de volgende keten van elkaar oproepende grote Europese oorlogen:
(1) het absolutistisch regime van Lodewijk XIV (1643-1715)  →  (2) de Franse revolutie en de Napoleontische oorlogen (1789, 1792-1815)  →  (3) de Frans-Pruisische oorlog (1880-81)  →  (4) de eerste wereldoorlog (1914-18)  →  (5) de tweede wereldoorlog (1939-1945).