Monthly Archives: September 2014

1. De beladen term “pacifisme”

Waarom zou je een blog beginnen over het versleten onderwerp pacifisme? De term roept bij velen een bijna lichamelijk gevoel van weerzin op: gebroken geweertjes, wereldvreemde ideeën, lichtgelovige typen die overal in tuinen, mensen zonder adrenaline in hun bloed.
XXXOok de politici hebben hun bezwaren: zij wijzen op de gevaren van utopische idealen en op de naïviteit waarmee Chamberlain in 1938 in München een verdrag sloot met Hitler. Pacifisten zijn volgens hen mensen die anderen de kastanjes uit het vuur laten halen. Veel niet-linkse politici ergeren zich bovendien nog steeds aan de voor hun gevoel onwaarachtige houding van veel socialisten en communisten tijdens de koude oorlog, die in het westen betogingen hielden tegen de bewapeningswedloop maar zwegen over de bewapening van het Oostblok.
XXXOok de orthodoxe theologie wijst het pacifisme af. Luther sprak kleinerend over de pacifistische Dopersen, die volgens hem alleen maar chaos veroorzaakten. In 1618 verdreven de calvinisten bij de Synode van Dordt de pacifistisch ingestelde Remonstranten naar Antwerpen. Zowel de protestanten als de Rooms-katholieken maakten in deze tijd onbekommerd gebruik van gewapende macht. De in deze strijd ontwikkelde theologie beheerste eeuwenlang het denken over oorlog en vrede en drong het pacifisme in de hoek van de sektariërs.
XXXEr waren ook tegenbewegingen, maar het effect daarvan was tweeledig. Zo ontstond rond 1900 het christensocialisme, waartoe in Nederland Willem Banning, Fedde Schurer en Jan Buskus behoorden. Sommige oudere pacifisten voelen zich hier nog mee verbonden, maar de huidige jonge generatie kent deze namen niet meer en als men ze wèl kent roepen ze vaak afkeer op. Dat heeft vele oorzaken: gebrek aan historisch besef, afkeer van alles wat “links” is, afkeer van theologisch gekrakeel, afkeer van domineesland. Daar komt bij dat er tegenwoordig een wijdverbreide wantrouwen heerst tegenover het type mensen dat in het Engels wordt aangeduid als “do-gooders” en in het Duits als “Gutmenschen”. Dat zijn mensen die mooie idealen prediken, maar blind zijn voor de vaak kwalijke consequenties daarvan. Men is bang geworden voor “idealisten”, die de wereld willen verbeteren, maar uiteindelijk een dictatuur te weeg brengen.
XXXZo draagt de term “pacifisme” een zware last aan negatieve associaties met zich mee. Daarom kun je je afvragen of het, als je vraagtekens wilt plaatsen bij verdediging door middel van geweld, niet verstandig is om daarvoor een andere term te kiezen, bijvoorbeeld iets met “polemologisch” of met “conflictbeheersing”. Daar staat tegenover dat deze oude term, afgeleid van het Latijnse woord pax, toch ook eigen, respectabele historische rechten heeft. Zou het niet mogelijk zijn hem te ontsmetten?
XXXEen andere vraag is of er tegenwoordig nog wel interesse bestaat voor de problematiek van oorlog en vrede, zo hebben organisaties als Pax Christi en het IKV hun ledental sinds de koude oorlog enorm achteruit zien gaan. Daar staat tegenover dat er vrijwel dagelijks krantenartikelen verschijnen over aanslagen, religieus geweld en gewapende afscheidingsbewegingen. Op Twitter, nieuwssites en internetforums gonst het van de berichten en beschouwingen over geweld. Hier lijkt de interesse groter dan ooit en telkens vindt men hier, zij het gefragmenteerd, pacifistische noties. Maar deze sluiten vaak niet aan bij het oude pacifistische gedachtengoed en de bij veel pacifisten bestaande neiging hier telkens op terug te vallen doet misschien meer kwaad dan goed.
XXXHet is voor een pacifist niet gemakkelijk de eigen motieven te doorzien (dat geldt trouwens evengoed voor militaristen). Er liggen overal valkuilen en voor je het weet doe je zelf dingen die je anderen verwijt. Veel bezwaren die worden aangevoerd tegen het pacifisme en of tegen de pacifisten zijn ook geheel of gedeeltelijk terecht. Maar volgens mij heeft het pacifistische ideaal wel degelijk een zuivere en rationeel verdedigbare kern en die is in de politiek hard nodig. Het is de moeite waard daarnaar te blijven zoeken en het moet mogelijk zijn daarvoor een eigentijdse vorm te vinden en oude ballast los te laten.