De geweldsdynamiek in de geschiedenis

In de geschiedenis van Europa heeft zich een aantal grote oorlogen afgespeeld waarbij de ene oorlog steeds een reactie was op de vorige oorlog, zodat ze een keten vormen. Het is moeilijk te bepalen waar die keten precies begon, maar als men zich beperkt tot het meest recente gedeelte krijgt men:

  1. Het absolutistische bewind van vorsten als Lodewijk XIV (1643-1715). Dit was geen oorlog, maar de generatie van de Verlichting heeft dit absolutistische bewind als dermate onderdrukkend ervaren dat het leidde tot het geweld van de Franse Revolutie (1).
  2. De Franse Revolutie (1789) en de verbreiding ervan door de Napoleontische oorlogen. Zoals reeds opgemerkt was de Franse Revolutie zelf weer een reactie op het absolutistische bewind van vorsten als Lodewijk XIV.
  3. De Frans-Duitse oorlog (1870-71). Deze was een revanche voor de Franse bezetting, waardoor Duitsland zich diep vernederd voelde.
  4. De Eerste Wereldoorlog (1914-18). Deze was een revanche voor de Franse-Duitse oorlog (2).
  5. De Tweede Wereldoorlog (1939-45). Deze was een revanche voor (en tevens een voortzetting van) de Eerste wereldoorlog.

Als men deze keten bekijkt wordt het duidelijk dat een oorlog nooit zomaar uit het niets ontstaat. Hij komt altijd voort uit voorafgaande gebeurtenissen. Uit het ontstaan van de Franse Revolutie blijkt dat fysiek geweld niet altijd een reactie op vroeger fysiek geweld hoeft te zijn, het kan ook een reactie zijn op langdurige onderdrukking (of op als onderdrukking ervaren beleid).

(1) Degene die misschien de scherpste (want meest grondig doordachte) kritiek leverde op het absolutisme was Montesqieu in zijn boek De l’Esprit des Lois (1748).

(2) ) Zie bijvoorbeeld: Anne Doedens en Liek Mulder (2016): Frans-Duitse oorlog 1870-1871, De moeder van de Grote Oorlog).