Er bestaan vele soorten oorlogen, ieder met eigen oorzaken, tijdsduur en nuances. Maar men kan er schematisch een aantal hoofdsoorten in onderscheiden.
- De aanvalsoorlog. Deze is bewust gepland en is meestal bedoeld ter uitbreiding van het eigen grondgebied. In de verre oudheid is de menselijke cultuur begonnen met stadstaten en deze verbonden zich later tot grotere koninkrijken, zoals het Soemerische, het Babylonische en het Assyrische rijk. Soms gebeurde dit vrijwillig, maar vaak ook door middel van veroveringsoorlogen, onder leiding van machtige heersers. Het meest bekende latere voorbeeld is natuurlijk het Romeinse Rijk, dat zich in de loop van vele eeuwen door telkens nieuwe veroveringen wist uit te breiden van een klein stadstaatje op het Italische schiereiland tot een wereldrijk. Een dergelijk rijk heeft gewoonlijk een gemeenschappelijk rechtssysteem, een gemeenschappelijke munt en een gemeenschappelijke ambtelijke taal. Het ervaart zichzelf als een vrederijk, maar wee degenen die zich daaraan niet willen aanpassen.
- De verdedigingsoorlog: een land wordt aangevallen en gaat zich verdedigen. In principe draag hierbij de aanvaller de schuld en is de verdediger onschuldig. Maar dan mag er geen sprake zijn van uitlokking in enigerlei vorm en moet de verdedigende partij alles wat in zijn macht ligt hebben gedaan om de oorlog te voorkomen. En ook dan is het bijna onvermijdelijk dat het zich verdedigende land tijdens de oorlog zijn onschuld verliest.
- Oorlogen die samenhangen als de schakels van een keten. Hier is iedere oorlog een reactie op de vorige oorlog en lokt zelf weer een volgende uit. Vaak is een dergelijke keten begonnen met een aanvalsoorlog , maar gewoonlijk is men na enige tijd de oorspronkelijke aanleiding vergeten en zien beide partijen hun keerbeurtige vergeldingsdaden als gerechtvaardigde reacties op de agressie van de tegenstander. Een voorbeeld vormt de keten van grote oorlogen die de laatste eeuwen Europa hebben geteisterd. Het is moeilijk aan te geven waar deze keten is begonnen, maar men zou de beschrijving ervan kunnen beginnen met de oorlogen van het absolutistisch regime van Lodewijk XIV (1643-1715). Als reactie hierop volgden de Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen (1789, 1792-1815), daarna volgde als reactie de Frans-Pruisische oorlog (1870-71), daarna volgde als reactie de Eerste Wereldoorlog (1914-18) en ten slotte volgde als reactie hierop de Tweede Wereldoorlog (1939-1945).
-
Oorlog die door het escalatiemechanisme spontaan uit het niets ontstaan. Dergelijke oorlogen zijn een geliefd thema van treurspeldichters, niet alleen in het oude Griekenland, maar ook in andere culturen. Een beroemd Arabisch voorbeeld is de Basous-oorlog, die draaide om een ruzie om een kameel. Deze oorlog begon heel subtiel hiermee dat de hoofdman Koelayb tijdens een wandeling door zijn gebied een leeuwerik zag die angstig fladderde boven haar nest met eieren. Koelayb stelde haar gerust met de woorden: ‘Wees niet bang, ik zal je beschermen.’ Toen hij echter de volgende dag bij het nest terugkwam, zag hij dat dit vertrapt was door een kameel en hij vermoedde dat die behoorde tot de kudde van zijn zwager Djassas. Hierop bedreigde hij Djassas en deze, opgehitst door zijn tante Basous (naar wie deze oorlog is genoemd) doodde hij Koelayb. Deze gebeurtenissen vormden de aanleiding tot een stap voor stap escalerende oorlog tussen de stammen van Taglib en van Bakr die 40 jaar duurde (494-534) en 70 000 doden zou hebben gekost. Hij werd later met graagte door de dichters herverteld en uitgesponnen, mede omdat hij een beeld geeft van de stammenoorlogen waaraan de komst van de islam een einde maakte. - De ideologische oorlog. Een voorbeeld is hiervan is de Koude Oorlog, waarin het ging om een strijd tussen de marxistisch/communistische en de liberale wereldbeschouwing. Ook de godsdienstoorlogen uit de 16e en 17e eeuw behoorden tot deze soort, maar hierbij werden, meer dan bij de Koude Oorlog, de “ideologieën” niet van te voren vast. Ze werden grotendeels tijdens de strijd gecreëerd.
- De proxy oorlog (proxy=volmacht). Een voorbeeld is de oorlog in Vietnam. Dit type oorlog is vooral te zien na de Tweede Wereldoorlog. Kort gezegd: hierbij wordt een oorlog gesponsord (financieel en anderszins gesteund) door twee achterliggende grootmachten die zelf niet aan de oorlog deelnemen.
• L.O. Schuman (1960): De Arabieren, Cultuurgeschiedenis van de Arabische wereld
• G.H.E. Russelman (2018): Luther en de oorlog, Over de doorwerking van de godsdienststrijd in de protestantse belijdenisgeschriften. Een polemologische studie.