Het ontkennen van geweldsescalatie om de medeverantwoordelijkheid af te schuiven

Wie de geschiedenis overziet kan constateren dat een oorlog zelden uit de lucht komt vallen maar bijna altijd ontstaat in een proces van wisselwerking en escalatie waaraan beide partijen deelnemen en waarin beide partijen vervallen van kwaad tot erger. Dit houdt in dat beide partijen medeschuldig zijn.

Maar het is buitengewoon onaangenaam om schuld te bekennen. Daarom wil men vaak liever niet zien dat beide partijen zijn vervallen van kwaad tot erger en tracht men te bewijzen dat het gedrag en de mentaliteit van vijandelijke leider niet tijdens en door de oorlog is veranderd, maar dat hij consequent een plan uitvoert dat hij lang geleden heeft bedacht.

Duidelijk is dat te zien bij de Tweede Wereldoorlog. Hitler had toen hij in 1925 zijn “Mein Kampf” schreef nog niet het plan om de Joden fysiek te vernietigen. Dat kwam pas later, toen de aanvankelijk zo voorspoedige verlopende inval in Rusland tot stilstand kwam door de mislukte aanval op Moskou. Deze “operatie Taifun” begon in oktober 1941 en toen deze door de strenge vorst en andere oorzaken vastliep nam Hitler persoonlijk de leiding op zich. Rusland verdedigde de stad Moskou echter tot het uiterste en op 5 december 1941 zette generaal Zjoekov het tegenoffensief in. Dit betekende het keerpunt in de oorlog en was voor Hitler dus ook een persoonlijke nederlaag (1).  Wat hierna gebeurde lijkt wel een schoolvoorbeeld van de psychologische wetmatigheid “frustratie geeft agressie”. Op 20 januari 1942, meteen na het keerpunt in de oorlog, vond de Wannsee-conferentie plaats, waarbij de definitieve beslissing werd genomen de Joden fysiek te vernietigen. Het is aannemelijk dat de Duitsers ook beseften dat ze haast moesten maken. Bovendien waren de concentratiekampen langzamerhand overvol geraakt. Hoe dit zij, hier is een duidelijk voorbeeld van een oorlog waarin steeds verdere escalatie plaats vindt en men vervalt van kwaad tot erger. Dat geldt dan voor beide partijen. Maar om alle medeschuld hieraan te kunnen ontkennen wordt door veel historici beweerd dat Hitler bij het schrijven van zijn “Mein Kampf al het definitieve vernietigingsplan in zijn hoofd had en dat dat tussen de regels door ook valt te lezen.

Nu, bij de oorlog in Oekraïne, gebeurt hetzelfde. Poetin wordt nu niet meer voorgesteld als iemand die zich door het opdringen van de EU steeds meer in het nauw gedreven voelde, maar als een schurk die van het begin af aan al het snode plan had het oude Russische rijk (tsarenrijk, Sovjet-Unie) te herstellen en de problemen in Oekraïne gebruikt als voorwendsel om zijn oorlog te beginnen. Dit ondanks het feit dat Jaap de Hoop Scheffer onlangs nog zei: “In ruim tien jaar tijd is Poetin veranderd van een redelijk rationele autocraat in een obsessieve en rancuneuze dictator”

(1) Wikipedia: Operatie Taifun.

(2) De Telegraaf, 25 februari 2022.