Streven naar een samenhangende theorie

Deze website gaat over oorlog en vrede. Dat is een universeel thema, dat de mensheid voortdurend bezig houdt en waar ontzaglijk veel over is geschreven: door dichters en romanschrijvers, historici, theologen, politici, columnisten en psychologen. Al deze mensen hebben rake waarnemingen gedaan en diepe inzichten geformuleerd en langzamerhand is er een grote hoeveelheid kennis over dit thema geformuleerd. Helaas zijn er ook veel éénzijdige en onjuiste meningen en oneliners ontstaan die gemakkelijk worden geloofd en nagepraat.
xxxxxxEen groot probleem hierbij is dat al deze waarnemingen en inzichten nog weinig met elkaar in verband zijn gebracht: er bestaat nog geen samenhangende, systematische theorie. Deze website is een poging om tot een dergelijke theorie te komen. Natuurlijk zijn er al vele pogingen in die richting gedaan, zo werd in 1962 door prof. B. Röling aan de universiteit van Groningen een “Polemologisch Instituut” opgericht (in 1993 helaas opgeheven). Deze website is mijn poging.
x
Hoewel de polemologie er naar streeft te voldoen aan wetenschappelijke criteria is het een van de vakken waarin het onmogelijk is volledige objectiviteit te bereiken. Men kan niet verder komen dan de opvattingen van andersdenkenden of tegenstanders niet onvermeld te laten en te trachten de eigen vooronderstellingen helder te formuleren. Goed beschouwd is het onderzoek dat in deze website wordt gedaan iets dat destijds “actieonderzoek” werd genoemd: onderzoek terwille van het bereiken van een bepaald doel. Het is niet neutraal: het streeft geen oorlog na, het streeft vrede na. Het is dus pacifistisch.
x
Om dit doel te kunnen bereiken moet het pacifisme zich mijns inziens losmaken van alle ideologieën en godsdiensten. Daarvan kunnen veel inspirerende gedachten uitgaan, maar als het pacifisme zich verbindt met zaken als socialisme, liberalisme, milieubeweging of christendom is het haast onvermijdelijk dat die de boventoon gaan voeren. Bovendien zullen veel mensen die zich op zich zelf aangetrokken voelen tot pacifistische idealen dan afhaken omdat zij niets voelen voor de bijgeleverde ideologie.
xxxxxxOm een voorbeeld te noemen: in 2011 sprak de Wereldraad van Kerken in een verklaring uit te streven naar “rechtvaardige vrede” (1). Dat klinkt goed, maar een probleem is dat in de Wereldraad arme landen, zoals bijvoorbeeld veel Afrikaanse, een belangrijke stem hebben. Voor hen betekent “rechtvaardige vrede” eigenlijk: eerst moet de welvaart in de arme landen worden verhoogd, dàn pas kan er vrede komen.  Velen zullen echter afhaken bij deze invulling van het begrip rechtvaardige vrede. Naar hun mening gaat het hier niet zozeer om het bereiken van vrede als wel om het invoeren van een “linkse” ideologie, met als achtergrond dat de “rijke” landen moeten betalen. Om een ander, recent voorbeeld te noemen: velen willen wel een einde aan het bloedvergieten in de oorlog in Oekraïne, maar dan niet zonder dat eerst Poetin/Rusland op zijn nummer wordt gezet (2). Hier gaat het in eerste instantie dus niet om vrede maar om wraakneming. Met dit standpunt belemmert men echter het zoeken naar een vergelijk met Rusland om tot een stopzetting van het bloedvergieten te komen.
x
Een moderne vorm van pacifisme moet mijns inziens afzien van een “sentimentele” definitie van vrede. Zo werd in genoemde slotverklaring van de Raad van Kerken gezegd dat het gaat om “vrede in de gemeenschap, vrede met de aarde, vrede op de markt en vrede tussen de volkeren” (1). Maar men moet geen onbereikbare doelen stellen. Bovendien is “vrede met de natuur” toch wel een raar begrip. We moeten onder ogen zien dat de natuur zelf wreed en vechtlustig is. Daarom is het beter uit te gaan van een veel nuchterder definitie: “Zoals gezondheid het ontbreken van ziekte is, zo is vrede het ontbreken van conflict en oorlog”. We moeten onder ogen zien dat de eerste en de tweede wereldoorlog en daarna de koude oorlog veel schade hebben aangericht, zowel materieel als psychisch. We moeten dus onderzoeken wat we kunnen doen om dergelijke oorlogen in de toekomst te voorkomen.
xxxxxxEen hedendaags pacifisme moet ook gebruik maken van een taal die hedendaagse mensen aanspreekt en die niet als “halfzacht” wordt ervaren. In het denken over pacifisme hebben termen als “geweldloosheid”, “schuld”, “verzoening” en “vergeving” een belangrijke functie, maar ze vervullen hedendaagse mensen vaak met weerzin. Ook het woord “vrede” (“peace”) zelf is besmet geraakt. Ook hier bestaat het gevaar dat potentiële medestanders door het gebruik van deze woorden meteen afhaken.
x
Tenslotte zij opgemerkt dat het in deze website niet alleen gaat om het maken van een wetenschappelijk verantwoorde theorie over het verschijnsel oorlog en vrede. Het gaat er ook om een theorie te maken die toepasbaar is om vrede te maken.
x
(2) Ursula von der Leyen op 2 februari 2023 in Kiev: “Rusland moet voor de rechter komen voor zijn gruwelijke misdaden”. https://nos.nl/artikel/2462207-in-den-haag-komt-onderzoekscentrum-voor-berechting-invasie-oekraine
x
Herschreven versie 2 februari 2023
x
x