Monthly Archives: February 2018

12. Oorlog dwingt de mens tot activiteit

In de twee vorige afleveringen is betoogd dat oorlog vaak samenhangt met het strijden voor een ideaal waarvoor het waard is te sterven en als zodanig zin geeft aan het leven. Maar oorlog heeft nog een ander existentieel aspect: hij dwingt de mens tot activiteit. Natuurlijk zijn er ook andere zaken die een mens dwingend aanzetten tot activiteit, zoals werken voor het dagelijks brood en zorgen voor de kinderen. Maar als daarin is voorzien heeft de mens de neiging zich te gaan ontspannen en er zijn van gemak van te nemen. Bekend zijn de koloniale verhalen van westerlingen die in landen als Afrika arbeidskrachten zochten voor hun huishouden of voor hun ondernemingen en zich ergerden aan inlanders die slechts wilden werken totdat ze voldoende geld hadden verdiend om de eerstvolgende dagen door te komen.
XXX Maar moeder natuur houdt niet van rust, dat is niet goed voor de evolutie. Daarom worden primitieve mensen die nog in stamverband leven uit hun rust gejaagd door aanvallen van een naburige stam. Dan worden ze gedwongen zich verdedigen, anders worden ze gedood of tot slaaf gemaakt. Door een dergelijke aanval ontwaakt een grote activiteit: de stamhoofden moeten zich laten gelden, de wapens gecontroleerd, de strijd moet worden georganiseerd, ondergeschikten moeten worden afgeblaft.
XXX Ditzelfde geldt voor de veel gecompliceerder westerse samenleving. Hier geeft een oorlog allereerst een enorme politieke activiteit: volksmenners houden opruiende toespraken, andersdenkenden houden tegengestelde toespraken, dissidenten moeten worden opgepakt, de drukpersen maken overuren, de dichters schrijven weer vaderlandslievende poëzie, het publiek heeft weer stof om zich over op te winden in de cafés. Hierna moeten de legers worden gemobiliseerd. De tanks moeten weer rijden, de benzine moet worden aangevoerd, grote troepenbewegingen. Dit alles heeft een gunstige invloed op de economie. Als voorbeeld wordt vaak gewezen op de opkomst van Hitler in 1933, waardoor de werkloosheid in Duitsland daalde van 30% in 1933 tot 7% in 1936.
XXX De kosten van een oorlog zijn enorm. Dat leidt tot de vraag of het moreel gezien niet veel beter is het voor de oorlogsvoering uitgegeven geld te besteden aan een hoogstaander doel, bijvoorbeeld aan het bestrijden van armoede. Het probleem is echter dat de bevolking in dat geval niet de inspanning wil verrichten om het benodigde geld bij elkaar te brengen. Het ziet ernaar uit dat een dergelijke periode van economische stilstand het snelst beëindigd kan worden door een echte of een fictieve dreiging die de mensen met absolute noodzaak dwingt zich te verenigen tot een gezamenlijke inspanning (1). Een dergelijke dreiging kan een dreigende oorlog zijn, maar het zou ook iets anders kunnen zijn, bijvoorbeeld de absolute overtuiging dat de wereld ten onder gaat als er niet een mondiale, gezamenlijke inspanning wordt verricht om de CO2-uitstoot tot een minimum te beperken.

(1) De discussie hierover werd in 1967 sterk aangewakkerd door de publicatie van een mysterieus rapport met de titel “Report From Iron Mountain” (laatste uitgave 2008). In dit scherpzinnige, maar satirische en zogenaamd geheime en uitgelekte rapport worden als mogelijke alternatieven voor oorlog onder andere herinvoering van de slavernij, het verspreiden van berichten over aanvallen van aliens en het dreigen met rampzalige milieuvervuiling besproken. Pdf: http://www.stopthecrime.net/docs/Report_from_Iron_Mountain.pdf